اخلاق، روان‌شناسی و علوم تربیتی
آیا شیعیان و منتظران ظهور، تکالیف سیاسی و اجتماعی نیز دارند؟
آیا شیعیان و منتظران ظهور، علاوه بر وظایف فردی و دینی، تکالیف سیاسی و اجتماعی نیز دارند؟
آری؛ عرصه سیاست و اجتماع، مهم‌ترین میدان بُروز و ظهور بایسته‌های انتظار و مؤثرترین زمینه در جهت تحقق اهداف امام زمان در عصر غیبت و قبل از قیام ایشان است. بعضی از وظایف و بایسته‌های سیاسی و اجتماعی منتظران امام زمان عبارت است از:
مبارزه و امر به معروف و نهی از منکر
علاقه‌مندان و یاوران حضرت مهدی علیه‌السلام، هیچ‌گاه نباید سیره و روش پیامبر و اهل بیت او را فراموش کنند، بلکه باید همواره آن را در نظر داشته و آماده پیوستن به قیام جهانی حضرت مهدی علیه‌السلام باشند و در عین حال، علیه ظلم و ستم و فساد، مبارزه کنند.
رسول گرامی اسلام فرمود: «لا یزالون قومّ من امّتی یقاتلون علی الحقّ ظاهرین الی یوم القیامه؛ همواره گروهی از امت من تا روز رستاخیز، پیروزمندانه در راه حق نبرد می‌کنند».
در روایات، به نمونه‌ای از منتظران و شیعیان واقعی عصر غیبت، اشاره شده که علیه ظلم و فساد قیام می‌کنند و راه امامان خود را تداوم می‌بخشند و جانشین ولی عصر در روی زمین هستند.
امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: «فیجعل الله قم و اهلها قائمین مقام الحجه؛ خدای تبارک و تعالی، قم و اهل قم را جانشینان حضرت حجّت قرار می‌دهد» و نیز «قم به این جهت قم نامیده شده که اهل آن در محضر قائم آل محمد گرد هم می‌آیند و با او قیام می‌کنند و از یاری او منحرف نمی‌شوند».
حق‌خواهی و حق‌مداری
تاریخ، صحنه حضور و نزاع دو گروه حقّ و باطل و دو اندیشه طغیان‌گری و حق‌گرایی است؛ راه حقّ و صلاح، راه پیامبران و صالحان و راه باطل و کفر، راه شیاطین و سردمداران زر و زور و تزویر است. این دو گروه و نبرد میان آنها، همیشه در جامعه بوده و همه منتظران واقعی امام زمان، باید پیرو و طرفدار حق و مخالف و دشمن باطل باشند. با ظهور حضرت مهدی علیه‌السلام، جهان شاهد مصاف نهایی حق و باطل و پیروزی و غلبه حق به رهبری آن حضرت خواهد بود و منتظران ظهور نیز در هر حال باید برای چنین مصافی آماده باشند و حق و حق‌خواهی را محور و مدار برنامه‌ها و فعالیت‌هایشان قرار دهند.
رسول خدا در این زمینه می‌فرماید: «لا تزال طائفه من امتی علی الحق ظاهرین حتی یأتی امر الله؛ گروهی از امت من همواره حق را آشکار می‌کنند تا فرمان خدا (امر ظهور) فرارسد».
حضرت علی علیه‌السلام نیز می‌فرماید: «و الله ما یکون ما تأملون حتّی یهلک المبطلون و یضمحل الجاهلون و یأمن المتّقون؛ به‌خدا سوگند! آنچه آرزو می‌کنید، تحقّق نمی‌یابد، مگر هنگامی که باطل از بین رود و نادان‌ها نابود شوند و پرهیزگاران، آرامش خود را باز یابند».
استقامت و ایستادگی در سختی‌ها
«انتظار ظهور»، یکی از بزرگ‌ترین عوامل پایداری، استقامت و مقاومت در برابر سختی‌ها و مشکلات عصر غیبت است. انتظار، مسلمانان ـ به‌ویژه شیعیان ـ را در برابر ظلم‌ها، فسادها، زورگویی‌ها و انواع بلاها و سختی‌ها، ثابت و پابرجا نگه می‌دارد و به آنان دل و جرأت می‌دهد تا در برابر تهدیدها، تطمیع‌ها و سخت گیری‌های دشمنان اسلام، خود را نبازند و از هیچ‌چیز و هیچ‌کس نهراسند.
پیامبر اکرم به مسلمانان صدر اسلام فرمود: «بعد از شما، قومی خواهد آمد که اگر آنچه بر آنها روی خواهد داد، بر شما روی می‌داد؛ شما نمی‌توانستید مانند آنها صبر و شکیبایی کنید».
و نیز فرمود: «برادران من کسانی‌اند که در آخرالزمان می‌آیند و ندیده، به من ایمان می‌آورند. استقامت هر یک از آنها در دین خود، از کندن خارهای گون در شب تاریک و به دست‌گرفتن آتش گداخته، سخت‌تر است. آنها مشعل‌های هدایت‌اند که خداوند آنان را از فتنه‌های تیره و تار، نجات می‌بخشد».
امام حسین علیه‌السلام نیز در این باره می‌فرمایند:
«امّا الصابر فی غیبته علی الاذی و التکذیب، بمنزله المجاهد بالیف بین یدی رسول الله؛ کسانی که در زمان غیبت او در مقابل آزار و تکذیب، استقامت می‌کنند، مانند کسانی‌اند که در حضور رسول خدا شمشیر زده‌اند».
کسب آمادگی برای ظهور
امام صادق علیه‌السلام نیز فرموده است: «هر یک از شما، باید برای خروج حضرت قائم [سلاحی] مهیّا کند ـ هر چند یک تیر باشد ـ خدای تعالی هرگاه بداند کسی چنین نیتی دارد، امید آن است که عمرش را طولانی کند تا آن حضرت را درک کند [و از یاران و همراهانش قرار گیرد]».
پس برای ظهور حضرت مهدی علیه‌السلام و یاری آن حضرت، باید همیشه آماده بود و خود را مهیّا نگه داشت و این شامل آمادگی نظامی، جسمانی و… می‌شود، اما از همه مهم‌تر آمادگی فکری، علمی و سیاسی در عصر غیبت است.
اتحاد و همدلی
مهم‌ترین چیزی که در زمان غیبت واجب است، یک‌پارچگی و اتحاد شیعیان و پای‌بندی به عهدشان با امام زمان است. هر گونه اخلال در صفوف متحد منتظران، منافی با وظایف دینی و کمک به شیعیان آن حضرت است.
امام عصر در توقیع (نامه) معروف خود به شیخ مفید می‌نویسد: «و لو انّ شیعتنا ـ وفّقهم الله لطاعه ـ علی اجتماع من القلوب فی الوفاء بالعهد علیهم لما تأخّر عنهم الیمن بلقائنا و اتعجلت لهم السعاده بمشاهدتنا علی حق المعرفه منهم بنا؛ اگر شیعیان ما ـ که خداوند، آنها را در اطاعت خویش موفّق بدارد ـ در وفا به پیمانی که با ما دارند، یک‌پارچه می‌شدند، هرگز از ملاقات ما محروم نمی‌شدند و ظهور ما به تأخیر نمی‌افتاد و سعادت حضور در محضر ما، با معرفتی حقیقی، هر چه زودتر نصیبشان می‌شد».
رعایت حقوق دیگران
از مهم‌ترین امور در زندگی محبّان و منتظران قائم، رعایت حقوق دیگران و کمک به آنهاست. انسان منتظر، نمی‌تواند به‌گونه‌ای زندگی کند که حقوق دیگران بر عهده‌اش باشد و در عین حال، خود را دوست‌دار و منتظر مهدی موعود علیه‌السلام بداند!
امام باقر علیه‌السلام به جابر جعفی فرمود: «ای جابر! آیا کسی که ادعای تشیّع می‌کند، برای او، این سخن که دوست اهل بیت هستم، کافی است!؟ سوگند به خدا! شیعه ما نیست، مگر کسی که پرهیزگار بوده و اطاعت از خداوند کند. شیعیان ما را به این صفات بشناسید: تواضع، خشوع، امانت‌داری، بسیار در یاد خدا بودن… ای جابر! به ولایت و دوستی ما، جز از راه عمل و پرهیزگاری نمی‌توانی برسی».
به‌همین‌جهت، امام صادق علیه‌السلام وظایف شیعیان را در رابطه با برادران مسلمان خود، چنین معرفی می‌کند: چیزی را برای برادر مسلمانت دوست بدار که برای خودت دوست می‌داری؛ از خشمگین‌کردن برادر مسلمانت دوری کن و آنچه را که مورد رضایتش است، انجام بده و اوامرش را اطاعت کن؛ چشم، راهنما و آیینه او باش و… وقتی چنین کردی، دوستی خود را، به دوستی او و دوستی او را به دوستی خود پیوند داده‌ای».
نتیجه اینکه علاقه‌مندان و یاران امام مهدی علیه‌السلام، باید کاملاً خود را وظیفه‌شناس و پایبند به اسلام و متعهد و مسئول بدانند و همواره مراقب احوال و کارهای خود باشند و از انحرافات، دوری جسته و پناه به خدا ببرند و مو‌به‌مو احکام اسلام را عمل نمایند تا شایستگی سربازی آن حضرت را پیدا کنند.
اطاعت از نایبان امام
عصر غیبت، دوران پنهان‌زیستن امام و عدم دسترسی به اوست؛ دراین‌صورت برای اخذ احکام و تعالیم دینی و عمل به وظایف و تکالیف سیاسی، اجتماعی و عقیدتی، باید به نایبان عام آن حضرت مراجعه کرد و به ولایت و رهبری آنان گردن نهاد. فقها و علما، به‌عنوان جانشینان امام معصوم، راهبران جامعه و هادیان امّت و محل رجوع مردم هستند و احکام دینی را با اجتهاد و تفقّه خود، به آنان ابلاغ می‌کنند.
مبارزه و امر به معروف و نهی از منکر
علاقه‌مندان و یاوران حضرت مهدی علیه‌السلام، هیچ‌گاه نباید سیره و روش پیامبر و اهل بیت او را فراموش کنند، بلکه باید همواره آن را در نظر داشته و آماده پیوستن به قیام جهانی حضرت مهدی علیه‌السلام باشند و در عین حال، علیه ظلم و ستم و فساد، مبارزه کنند.
رسول گرامی اسلام فرمود: «لا یزالون قومّ من امّتی یقاتلون علی الحقّ ظاهرین الی یوم القیامه؛ همواره گروهی از امت من تا روز رستاخیز، پیروزمندانه در راه حق نبرد می‌کنند».
در روایات، به نمونه‌ای از منتظران و شیعیان واقعی عصر غیبت، اشاره شده که علیه ظلم و فساد قیام می‌کنند و راه امامان خود را تداوم می‌بخشند و جانشین ولی عصر در روی زمین هستند.
امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: «فیجعل الله قم و اهلها قائمین مقام الحجه؛ خدای تبارک و تعالی، قم و اهل قم را جانشینان حضرت حجّت قرار می‌دهد» و نیز «قم به این جهت قم نامیده شده که اهل آن در محضر قائم آل محمد گرد هم می‌آیند و با او قیام می‌کنند و از یاری او منحرف نمی‌شوند».
حق‌خواهی و حق‌مداری
تاریخ، صحنه حضور و نزاع دو گروه حقّ و باطل و دو اندیشه طغیان‌گری و حق‌گرایی است؛ راه حقّ و صلاح، راه پیامبران و صالحان و راه باطل و کفر، راه شیاطین و سردمداران زر و زور و تزویر است. این دو گروه و نبرد میان آنها، همیشه در جامعه بوده و همه منتظران واقعی امام زمان، باید پیرو و طرفدار حق و مخالف و دشمن باطل باشند. با ظهور حضرت مهدی علیه‌السلام، جهان شاهد مصاف نهایی حق و باطل و پیروزی و غلبه حق به رهبری آن حضرت خواهد بود و منتظران ظهور نیز در هر حال باید برای چنین مصافی آماده باشند و حق و حق‌خواهی را محور و مدار برنامه‌ها و فعالیت‌هایشان قرار دهند.
رسول خدا در این زمینه می‌فرماید: «لا تزال طائفه من امتی علی الحق ظاهرین حتی یأتی امر الله؛ گروهی از امت من همواره حق را آشکار می‌کنند تا فرمان خدا (امر ظهور) فرارسد».
حضرت علی علیه‌السلام نیز می‌فرماید: «و الله ما یکون ما تأملون حتّی یهلک المبطلون و یضمحل الجاهلون و یأمن المتّقون؛ به‌خدا سوگند! آنچه آرزو می‌کنید، تحقّق نمی‌یابد، مگر هنگامی که باطل از بین رود و نادان‌ها نابود شوند و پرهیزگاران، آرامش خود را باز یابند».
استقامت و ایستادگی در سختی‌ها
«انتظار ظهور»، یکی از بزرگ‌ترین عوامل پایداری، استقامت و مقاومت در برابر سختی‌ها و مشکلات عصر غیبت است. انتظار، مسلمانان ـ به‌ویژه شیعیان ـ را در برابر ظلم‌ها، فسادها، زورگویی‌ها و انواع بلاها و سختی‌ها، ثابت و پابرجا نگه می‌دارد و به آنان دل و جرأت می‌دهد تا در برابر تهدیدها، تطمیع‌ها و سخت گیری‌های دشمنان اسلام، خود را نبازند و از هیچ‌چیز و هیچ‌کس نهراسند.
پیامبر اکرم به مسلمانان صدر اسلام فرمود: «بعد از شما، قومی خواهد آمد که اگر آنچه بر آنها روی خواهد داد، بر شما روی می‌داد؛ شما نمی‌توانستید مانند آنها صبر و شکیبایی کنید».
و نیز فرمود: «برادران من کسانی‌اند که در آخرالزمان می‌آیند و ندیده، به من ایمان می‌آورند. استقامت هر یک از آنها در دین خود، از کندن خارهای گون در شب تاریک و به دست‌گرفتن آتش گداخته، سخت‌تر است. آنها مشعل‌های هدایت‌اند که خداوند آنان را از فتنه‌های تیره و تار، نجات می‌بخشد».
امام حسین علیه‌السلام نیز در این باره می‌فرمایند:
«امّا الصابر فی غیبته علی الاذی و التکذیب، بمنزله المجاهد بالیف بین یدی رسول الله؛ کسانی که در زمان غیبت او در مقابل آزار و تکذیب، استقامت می‌کنند، مانند کسانی‌اند که در حضور رسول خدا شمشیر زده‌اند».
کسب آمادگی برای ظهور
امام صادق علیه‌السلام نیز فرموده است: «هر یک از شما، باید برای خروج حضرت قائم [سلاحی] مهیّا کند ـ هر چند یک تیر باشد ـ خدای تعالی هرگاه بداند کسی چنین نیتی دارد، امید آن است که عمرش را طولانی کند تا آن حضرت را درک کند [و از یاران و همراهانش قرار گیرد]».
پس برای ظهور حضرت مهدی علیه‌السلام و یاری آن حضرت، باید همیشه آماده بود و خود را مهیّا نگه داشت و این شامل آمادگی نظامی، جسمانی و… می‌شود، اما از همه مهم‌تر آمادگی فکری، علمی و سیاسی در عصر غیبت است.
اتحاد و همدلی
مهم‌ترین چیزی که در زمان غیبت واجب است، یک‌پارچگی و اتحاد شیعیان و پای‌بندی به عهدشان با امام زمان است. هر گونه اخلال در صفوف متحد منتظران، منافی با وظایف دینی و کمک به شیعیان آن حضرت است.
امام عصر در توقیع (نامه) معروف خود به شیخ مفید می‌نویسد: «و لو انّ شیعتنا ـ وفّقهم الله لطاعه ـ علی اجتماع من القلوب فی الوفاء بالعهد علیهم لما تأخّر عنهم الیمن بلقائنا و اتعجلت لهم السعاده بمشاهدتنا علی حق المعرفه منهم بنا؛ اگر شیعیان ما ـ که خداوند، آنها را در اطاعت خویش موفّق بدارد ـ در وفا به پیمانی که با ما دارند، یک‌پارچه می‌شدند، هرگز از ملاقات ما محروم نمی‌شدند و ظهور ما به تأخیر نمی‌افتاد و سعادت حضور در محضر ما، با معرفتی حقیقی، هر چه زودتر نصیبشان می‌شد».
رعایت حقوق دیگران
از مهم‌ترین امور در زندگی محبّان و منتظران قائم، رعایت حقوق دیگران و کمک به آنهاست. انسان منتظر، نمی‌تواند به‌گونه‌ای زندگی کند که حقوق دیگران بر عهده‌اش باشد و در عین حال، خود را دوست‌دار و منتظر مهدی موعود علیه‌السلام بداند!
امام باقر علیه‌السلام به جابر جعفی فرمود: «ای جابر! آیا کسی که ادعای تشیّع می‌کند، برای او، این سخن که دوست اهل بیت هستم، کافی است!؟ سوگند به خدا! شیعه ما نیست، مگر کسی که پرهیزگار بوده و اطاعت از خداوند کند. شیعیان ما را به این صفات بشناسید: تواضع، خشوع، امانت‌داری، بسیار در یاد خدا بودن… ای جابر! به ولایت و دوستی ما، جز از راه عمل و پرهیزگاری نمی‌توانی برسی».
به‌همین‌جهت، امام صادق علیه‌السلام وظایف شیعیان را در رابطه با برادران مسلمان خود، چنین معرفی می‌کند: چیزی را برای برادر مسلمانت دوست بدار که برای خودت دوست می‌داری؛ از خشمگین‌کردن برادر مسلمانت دوری کن و آنچه را که مورد رضایتش است، انجام بده و اوامرش را اطاعت کن؛ چشم، راهنما و آیینه او باش و… وقتی چنین کردی، دوستی خود را، به دوستی او و دوستی او را به دوستی خود پیوند داده‌ای».
نتیجه اینکه علاقه‌مندان و یاران امام مهدی علیه‌السلام، باید کاملاً خود را وظیفه‌شناس و پایبند به اسلام و متعهد و مسئول بدانند و همواره مراقب احوال و کارهای خود باشند و از انحرافات، دوری جسته و پناه به خدا ببرند و مو‌به‌مو احکام اسلام را عمل نمایند تا شایستگی سربازی آن حضرت را پیدا کنند.
اطاعت از نایبان امام
عصر غیبت، دوران پنهان‌زیستن امام و عدم دسترسی به اوست؛ دراین‌صورت برای اخذ احکام و تعالیم دینی و عمل به وظایف و تکالیف سیاسی، اجتماعی و عقیدتی، باید به نایبان عام آن حضرت مراجعه کرد و به ولایت و رهبری آنان گردن نهاد. فقها و علما، به‌عنوان جانشینان امام معصوم، راهبران جامعه و هادیان امّت و محل رجوع مردم هستند و احکام دینی را با اجتهاد و تفقّه خود، به آنان ابلاغ می‌کنند.
