غیبت صغرا و کبرا یعنی چه و فرق آن دو چیست؟

کلمه «غیبت» مصدر است و اگر از فعل معلوم گرفته شده باشد، به معنای «پنهان‌شدن» و «دورشدن» و ضد «حضور» می‌باشد و اگر از فعل متعدی گرفته شده باشد، به معنای «آشکار‌کردن عیب دیگری» خواهد بود. معنای دوم، در علم اخلاق، کاربرد دارد. آنچه در این بحث مورد نظر است، معنای نخست، یعنی «پنهان‌شدن» است.

در اصطلاح شیعه‌ امامیه، «غیبت» بیشتر در مورد دوره‌ای به کار می‌رود که با وفات امام حسن عسکری علیه‌السلام و پنهان شدن امام مهدی علیه‌السلام آغاز شد و تا کنون نیز ادامه دارد. به همین خاطر، علمای شیعه، تاریخ اسلام را از این دیدگاه، به دو عصر حضور آشکارای معصوم در بین مردم و عصر غیبت امام معصوم تقسیم می‌کنند و خود عصر غیبت نیز به دو دوره غیبت صغرا و غیبت کبرا تقسیم می‌شود.

چنان‌که از روایات برمی‌آید و عملاً نیز واقع شده، امام موعود دو غیبت دارد که یکی طولانی‌تر از دیگری است. غیبت کوتاه را غیبت صغرا و غیبت طولانی را که پس از غیبت صغرا آغاز شده و هنوز نیز ادامه دارد، غیبت کبرا گویند.

امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید:

«للقائم غیبتان؛ احداهما قصیره و الاخری طویله، الغیبه الاولی لا یعلم بمکانه فیها الا خاصه شیعته، و الاخری لا یعلم بمکانه فیها الا خاصه موالیه».[۱]

برای قائم دو غیبت است؛ یکی کوتاه و دیگری طولانی. در غیبت کوتاه کسی غیر از خواص از شیعیانش از مکان او اطلاع ندارند و در غیبت طولانی نیز تنها خواص از دوستدارانش از مکان او آگاهند.

غیبت صغرا

این غیبت از سال ۲۶۰هـ.ق. (سال شهادت امام حسن عسکری علیه‌السلام) آغاز شد و تا سال ۳۲۹ هـ.ق. (سال وفات آخرین نایب خاص امام) یعنی حدود ۶۹ سال طول کشید. در این مدت، گرچه امام از نظرها پنهان بود، لکن این غیبت، عام و فراگیر نبود و کسانی بودند که با امام عصر در تماس باشند. اینان به «نایبان خاص» امام مهدی علیه‌السلام مشهور شده‌اند. مردم، در کارهای خود به این نواب مراجعه می‌کردند و نامه‌ها و نیازمندی‌ها را به‌واسطه این افراد خاص به محضر حضرت می‌فرستادند و پاسخ را دریافت می‌داشتند و احیاناً بعضی نیز با واسطه نواب خاص، به محضر امام شرفیاب می‌شدند.

می‌توان دلایل عمده شکل‌گیری غیبت صغرا، پیش از غیبت کبرا را در دو مورد ذیل خلاصه کرد:

۱٫ غیبت صغرا که همراه با ارتباط نایبان خاص و برخی از شیعیان با امام مهدی علیه‌السلام بود، موجب تثبیت مسأله ولادت و حیات امام مهدی علیه‌السلام شد و از بروز برخی از انحرافات و شبهات جلوگیری کرد.

۲. غیبت صغرا، دوران آماده‌سازی شیعیان برای شروع غیبت کبرا بود و شیعیان، در این مدت، خود را با دوره عدم حضور امام هماهنگ کردند. اگر غیبت صغرا نبود و غیبت کبرا به یک‌باره اتفاق می‌افتاد، موجب ایجاد مشکلات متعدد و بروز انحراف برخی از افکار می‌شد.

غیبت کبرا

این غیبت از سال ۳۲۹هـ .ق. یعنی به هنگام پایان نیابت چهارمین نایب خاص، شروع شد و تا زمان ظهور آن حضرت ادامه خواهد داشت. این، همان غیبتی است که آزمایش سخت بشری در آن نهفته است.[۲]

پیامبر اسلام و امامان در روایات متعددی از این دو غیبت خبر داده‌اند.

با این توضیح، نتیجه گرفته می‌شود که غیبت صغرا یا همان غیبت کوتاه، مقدمه‌ای برای غیبت کبرا بوده است.

به طور خلاصه، تفاوت این دو غیبت، عبارت است ازاینکه:

۱٫ در غیبت صغرا، اشخاصی به عنوان نائب خاص، معرفی و آنان واسطه مردم و امام به حساب می‌آمدند، درحالی‌که در غیبت کبرا نواب عام، با ملاک‌های مشخص وجود دارند و امکان تماس با آن حضرت کمتر و محدودتر از غیبت صغرا است.

در غیبت صغرا، اشخاصی به عنوان نائب خاص، معرفی و آنان به واسطه مردم و امام به حساب می‌امدند درحالی‌که در غیبت کبرا نواب عام با ملاک‌های مشخص وجود دراند و امکان تماس با آن حضرت و محدودتر از غیبت صغرا است.