آیا ممکن است علما و صلحا به جای امامان حجّت باشند؟
آیا ممکن است علما و صلحا به‌جای امامان حجّت باشند؟
و نیز از حضرت نقل شده که فرمود: «زمانی فرا رسد که شهر قم و اهالی آن حجّت بر مردم‌اند و آن در زمان غیبت قائم ما تا هنگام ظهور اوست و اگر این‌چنین نباشد، زمین اهلش را زیرورو کند… .»(۲)
پاسخ
اوّل: این حدیث هیچ‌گونه تعارضی با احادیث ضرورت وجود حجّت در روی زمین ندارد؛ زیرا نه‌تنها دلالت بر وجوب وجود حجّت دارد؛ بلکه اشاره دارد که اگر قرار است امام و حجّت غایب باشد، باید از طرف او حجّتی ظاهر باشد وگرنه زمین مضطرب خواهد شد.
به تعبیر دیگر: قائم‌مقام حضرت‌حجّت(عج) بودن، اعم از آن است که حضرت نباشد و آنان قائم‌مقام او باشند و مردم قم قائم‌مقام او و ازآنجاکه احادیث ضرورت وجود حجّت با احتمال اول مخالف است، درنتیجه باید فرض دوم را پذیرفت.
دوم: برای زمین دو نوع اضطراب است؛ یکی اضطراب کلّی با نبود حجّت معصوم که «بوجوده رزق الوری…» و دیگری اضطراب جزئی که با غیبت است و اگر نماینده او نباشد، آن اضطراب حاصل می‌شود.
۱٫ بحارالانوار، ج۶۰، ص۲۱۳، باب۳۶، ح۲۳؛ «ستخلو کوفه من‌المؤمنین و یأزر عنها العلم کما یأزر الحیه فی حجرها، ثمّ یظهر العلم ببلد یقال لها قم و تصیر معدناً للعلم والفضل حتی لایبقی فی‌الأرض مستضعف فی‌الدین حتّی المخدرات فی‌الحجال و ذلک عند قرب ظهور قائمنا، فیجعل‌الله قم و أهله قائمین مقام الحجّه، ولولا ذلک لساخت الأرض بأهلها و لم یبق فی‌الأرض حجّه… .»
۲٫ بحارالانوار، ج۶۰، ص۲۱۳، باب۳۶، ح۲۲؛ «… وسیأتی زمان تکون بلده قم و أهلها حجّه علی‌الخلائق و ذلک فی زمان غیبه قائمنا إلی ظهوره، ولولا ذلک لساخت الأرض بأهلها… .»
